Nieuwe generatie bedrijven maakt vlees zonder dieren en vis zonder visvangst

‘Produceer vlees zonder dieren’. Dat is vrij vertaald de slogan van het bedrijf RespectFarms, dat dierlijke cellen in een bioreactor produceert. ‘Maar dit is geen voedsel uit het lab dat we willen produceren in grote fabrieken’, zegt Ralf Becks van RespectFarms, beducht voor de lage maatschappelijke appreciatie van kweekvlees. ‘In onze filosofie werken we samen met boeren en gaan boeren in de toekomst zowel koeien houden als vlees produceren in een bioreactor.’

Milieuvriendelijke bioreactor

RESPECTfarms, opgericht in 2022, kweekt spierweefsel in een bioreactor met behulp van stamcellen van koeien en plantaardig voer. Het spierweefsel wordt met behulp van een 3d-printer verwerkt tot stukken vlees. Het bedrijf heeft de kweek van dierlijke cellen onder de knie en zoekt nu financiers en boeren die willen deelnemen. ‘We hebben het liefste een demofabriek nabij Wageningen’, zegt Becks, die mikt op een faciliteit die 100 ton vlees per jaar produceert.

Het kweekvlees van Respectfarms is veel milieuvriendelijk dan gangbaar vlees, blijkt uit onderzoek van WUR in opdracht van RespectFarms. De bioreactor vergt 95% minder land, 78% minder water, 93% minder milieuvervuiling, 92% minder broeikasgassen en 56% minder maatschappelijke kosten dan de koe in de wei. Met dit procedé kan de wereld de groeiende vraag naar vlees realiseren en toch de klimaatdoelen halen, stelt Becks. De komende jaren moet het bedrijf nog wel twee hordes nemen: de wetgeving voor kweekvlees in de EU is nog niet rond en er liggen nog vragen hoe de productie kan worden opgeschaald om de kosten te drukken en het kweekvlees concurrerend te maken.

Stamcellen die vetzuren maken

Niet alleen vlees is op deze manier na te maken, maar ook vis. Het bedrijf Upstream Foods, opgericht in 2022, kweekt viscellen, met name vetcellen, omdat vet zorgt voor de typische vissmaak. Net als Respectfarms maakt Upstream Foods daarbij gebruik van stamcellen; cellen die nog geen specialisatie hebben en die zich kunnen vermeerderen en specialiseren tot spier- of vetcel. Het bedrijf heeft nu veertig cellijnen van zalm en forel, maar zit nog in het stadium van celkweek in het lab, vertelde oprichter Kianti Figler tijdens de workshop op de Wageningse campus.

Veel consumenten hebben inmiddels vleesvervangers geprobeerd, maar ze vinden de smaak van het plantaardige alternatief vaak niet goed, stelde Figler. De smaak van vis wordt vooral bepaald door dierlijke vetten. Daarom werkt de startup aan stamcellen die vetzuren in de bioreactor kunnen maken. Ze hoopt over enkele jaren een pilot-fabriek te kunnen starten.

Precisie-fermentatie

Veel cellulaire landbouw is het laboratorium nog niet uit. Dat geldt ook voor de productie van melkeiwitten zonder koeien. De Wageningse onderzoeker Etske Bijl werkt in een NWO-project aan ‘precisie-fermentatie’, waarbij ze melkeiwitten – caseïnes - produceert uit micro-organismen. Doel is om daar kaas en yoghurt van te maken, zonder dat er een koe aan te pas komt.

Tot nu toe is de vegan melk nog geen groot succes, legt Bijl uit, omdat de plantaardige eiwitten de dierlijke melkeiwitten moeilijk kunnen vervangen. Dat komt omdat de plantaardige eiwitten heel klein zijn, terwijl de caseïnes heel groot zijn met een cluster van eiwitstructuren die mineralen zoals calcium vastlegt. Daardoor zijn de caseïnestructuren van Bijl een betere vervanger van koemelk dan de plantaardige melk. Ze heeft met haar eiwitten al een namaak-mozzarella gemaakt, maar dat waren niet meer dan enkele milligrammen kaas. Ook hier is dus nog een flinke schaalsprong nodig.

Palmolie zonder palm

De cellulaire landbouw is nog in ontwikkeling, maar er zijn ook al bedrijven die een stap verder zijn. Een voorbeeld is NoPalm Ingredients, opgericht in 2021 om palmolie te maken zonder palmbomen. Het bedrijf slaagt er inmiddels in om palmolie van voedselresten te maken met behulp van gist. Dit proces werkt goed, zegt medeoprichter en onderzoeker Jeroen Hugenholtz van NoPalm Ingredients, en het product kan qua kostprijs concurreren met gangbare palmolie. De grote vraag nu is of de productie kan worden opgeschaald naar industrieel niveau.

Hugenholtz werkt aan de realisatie van een proeffabriek die 100.000 liter olie kan produceren. Die schaal is nodig om een rol te spelen in de voedselketens. Daarvoor is apparatuur nodig die de olie kan extraheren en zuiveren op een schaal die nooit eerder is gedaan. Bovendien is er geen faciliteit in Europa van deze schaal die alle stappen van het productieproces kan uitvoeren. Daarom doet Hugenholtz nu tests op verschillende locaties in Nederland, Duitsland, Frankrijk en Engeland om de grootschalige productie uit te testen. ‘Dat is zeer duur en erg lastig te plannen’, legde Hugenholtz uit tijdens de workshop over cellulaire landbouw op Wageningen Campus.